Autostrada a droga ekspresowa – jakie są różnice?

Na początek warto przypomnieć, że szczegóły dotyczące projektowania dróg, nie tylko krajowych, precyzują: rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie i rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie przepisów techniczno-budowlanych, jakim powinny odpowiadać autostrady płatne.

Czym zatem różni się autostrada od drogi ekspresowej?

Węzły i połączenia z lokalną siecią dróg

Autostrada jest drogą o najwyższych parametrach technicznych. Zasadniczo jest dwujezdniowa i wjazd na nią jest możliwy wyłącznie za pośrednictwem węzłów, rozlokowanych w odstępach nie mniejszych niż 15 km. Jedynie w granicach lub sąsiedztwie dużego miasta lub zespołu miast odstęp między węzłami może być nie mniejszy niż 5 km. Jeżeli potrzeby funkcjonalno-ruchowe to uzasadniają, dopuszcza się wyjątkowo pojedyncze odstępy nie mniejsze niż 5 km, a w granicach lub sąsiedztwie dużego miasta lub zespołu miast – nie mniejsze niż 3 km.

O ile autostrada powinna mieć powiązania z drogami klasy G (główna) i drogami wyższych klas to dla dróg ekspresowych wyjątkowo dopuszcza się również powiązania z drogami klasy Z (zbiorcze). Odstępy między węzłami na drogach ekspresowych lub skrzyżowaniami poza terenem zabudowy nie powinny być mniejsze niż 5 km, a w terenie zabudowy w granicach lub sąsiedztwie dużego oraz średniego miasta – nie mniejsze niż 3 km. Tak jak w przypadku autostrad dopuszcza się wyjątkowo pojedyncze odstępy między węzłami lub skrzyżowaniami nie mniejsze niż 3 km poza terenem zabudowy, a na terenie zabudowy – nie mniejsze niż 1,5 km.

Skrzyżowanie autostrady z inną autostradą, drogą ekspresową lub klasy GP (główna ruchu przyspieszonego) możliwe jest tylko na węźle drogowym. W wyjątkowych przypadkach dopuszcza się węzeł na skrzyżowaniu z drogą klasy G. W przypadku dróg ekspresowych jest podobnie, ale dopuszcza się w wyjątkowych sytuacjach jednopoziomowe skrzyżowanie skanalizowane na przecięciu z drogą klasy GP. Dla drogi klasy G może to być węzeł lub skrzyżowanie skanalizowane, a dla przecięcia z drogą klasy Z dopuszcza się wyjątkowo skrzyżowania na prawe skręty.

Autostrada nie może być jednojezdniowa

Rozporządzenie jednoznacznie określa, że autostrada nie może być drogą jednojezdniową. Takie rozwiązanie jest możliwe tylko w przypadku dróg ekspresowych, i to wyłącznie poza terenem zabudowy, których realizację podzielono na etapy. Droga ekspresowa może też mieć przekrój 2+1 (naprzemiennie dwa i jeden pas ruchu w danym kierunku), ale tylko poza terenem zabudowy i również przy etapowaniu inwestycji. Przykładem takich jednojezdniowych dróg ekspresowych są odcinki S22 Elbląg - Grzechotki (granica państwa), S19 w okolicy Rzeszowa i Kocka oraz fragment S1 prowadzący do granicy ze Słowacją.

Liczba pasów ruchu wynika z prognozowanego natężenia ruchu w perspektywie 30-40 lat po wybudowaniu drogi. Warto przypomnieć, że na autostradzie pas ruchu ma szerokość 3,75 m, czyli może być o 25 cm szerszy niż na drodze ekspresowej. Na trzyjezdniowych odcinkach autostrad, które obecnie powstają, wszystkie pasy będą miały po 3,75 m, a rezerwa przewidziana pod ewentualną dobudowę kolejnego pasa ruchu również przewiduje jego pełną szerokość. Wyjątkiem jest poszerzony o trzeci pas ruchu odcinek autostrady A2 na wysokości Poznania, gdzie za sprawą poprzednio obowiązujących przepisów zachowano węższą rezerwę. Po zrealizowanej w ubiegłym roku, przez Autostradę Wielkopolską, przebudowie pasy ruchy mają 3,5 m szerokości. Taką samą szerokość będą miały również pasy ruchu na planowanym do przebudowy odcinku A2 pomiędzy Łodzią i Warszawą.

Autostrada ma też o pół metra szerszy pas awaryjny i pobocze gruntowe niż droga ekspresowa (odpowiednio 3 m - 1,25 m oraz 2,50 m - 0,75 m). Pod budowę autostrady potrzebujemy minimum 60, lub gdy mają być trzy pasy ruchu, 70 metrów pasa drogowego. Dla ekspresówek będzie to odpowiednio o 20 metrów mniej.

Bezpieczeństwo ruchu i dozwolona maksymalna prędkość

Kierowca jadący autostradą lub drogą ekspresową nie dostrzeże różnic w kwestii rozwiązań technicznych odpowiadających za bezpieczeństwo poruszania się po drodze. Na drogach obu klas stosowane są takie same bariery, ogrodzenie trasy, przejścia dla zwierząt. Jedynie na płatnych odcinkach autostrad zauważy urządzenia łączności alarmowej.

Przypomnijmy, że na autostradzie kierowcy pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej poniżej 3,5 tony mogą rozwinąć prędkość maksymalną 140 km/h. Na dwujezdniowej drodze ekspresowej 120 km/h, a na jednojezdniowej esce 100 km/h. Dla kierowców pojazdów powyżej 3,5 tony (poza niektórymi autokarami) nie ma żadnej różnicy, zarówno na autostradzie jak i na drodze ekspresowej mogą maksymalnie rozpędzić się do 80 km/h. Jedynie wspomniane autokary, ale tylko ze specjalnym wyposażeniem technicznym, mogą rozpędzić się do 100 km/h. Każdego kierowcę obowiązuje ruch prawostronny i utrzymanie odstępu, zaleca się 3 sekund pomiędzy pojazdami.

Różnice w opłatach

Obecnie kierowcy pojazdów osobowych i ciężarowych płacą za przejazd na koncesyjnych odcinkach autostrad (A1 Rusocin - Nowa Wieś, A2 Konin - Świecko oraz A4 Kraków - Katowice) oraz na dwóch odcinkach podległych GDDKiA (A2 Konin - Stryków oraz A4 Wrocław - Sośnica).

Opłaty na autostradach w Polsce

Pozostałe odcinki autostrad są bezpłatne. Kierowcy pojazdów o masie do 3,5 tony nie płacą za korzystanie z dróg ekspresowych, a pojazdy o wyższej masie ponoszą opłaty w elektronicznym systemie viaTOLL, jeśli taki na danym odcinku drogi ekspresowej obowiązuje.

Różnice pomiędzy autostradą a drogą ekspresową. Źródło: GDDKIA

Autostrady w Polsce i w sieci drogowej TEN-T

Podział sieci dróg krajowych na autostrady i drogi ekspresowe określa rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie sieci autostrad i dróg ekspresowych. Pierwszy taki kierunkowy układ dróg szybkiego ruchu zatwierdzono 28 września 1993 roku. Założono w nim realizację 6500 km dróg szybkiego ruchu, z czego autostrady miały mieć długość ok. 2600 km. Były to odcinki A1 Gdańsk – Gorzyce, A2 Świecko – Terespol, A3 Szczecin – Lubawka, A4 Zgorzelec – Przemyśl, A6 Kołbaskowo – Szczecin, A8 Łódź – Bolków i A12 Olszyna – Krzywa.

Autostrada A4: Historia budowy pierwszej autostrady w Polsce

Przez kolejne lata dokument i lista dróg ewoluowały, a najnowsze rozporządzenie z 25 września 2019 roku określa sieć dróg szybkiego ruchu na 7980 km. Długość autostrad skróciła się do ok. 2100 km, a na liście znalazły się A1 Rusocin – Gorzyczki, A2 Świecko – Kukuryki (z przerwą na S2 przez Warszawę), A4 Jędrzychowice – Korczowa, A6 Kołbaskowo – Szczecin, A8 jako obwodnica Wrocławia, A18 Olszyna – Krzyżowa oraz nowa autostrada A50 od A2 na wysokości Centralnego Portu Komunikacyjnego omijająca od południa Warszawę i włączająca się do A2 na wysokości Mińska Mazowieckiego.

A8 - Autostradowa Obwodnica Wrocławia. Zdjecia: GDDKIA

Trzeba podkreślić, że niemal wszystkie odcinki autostrad, poza A18 i nową A50, są w sieci bazowej TEN-T, czyli transeuropejskiej sieci drogowej. Państwa, przez które te korytarze przechodzą, zobowiązały się zrealizować swoje odcinki z sieci bazowej do końca 2030 roku, natomiast z sieci kompleksowej do roku 2050 roku.

W sieci bazowej na terenie Polski jest łącznie ok. 3890 km dróg, a oprócz autostrad to także odcinki dróg ekspresowych: S1 Lotnisko Pyrzowice - Zwardoń - Słowacja, S2 Warszawa (w. Konotopa - w. Lubelska), S3 Lubawka - Świnoujście, S7 Gdańsk - Warszawa, S8 Wrocław - Łódź, S8 Warszawa - Ostrów Mazowiecka, S17 Warszawa - Lublin, S19 Lublin - Rzeszów, S22 Elbląg - Grzechotki - Rosja, S61 Ostrów Mazowiecka - Suwałki - Litwa. Ta lista wpływa na kolejność przygotowania i realizacji inwestycji drogowych.

W sieci kompleksowej jest pozostałe ok. 3460 km, w tym A18 i odcinki dróg ekspresowych. Łączna długość sieci TEN-T w Polsce to ok. 7400 km.

Drogi ekspresowe na mapie drogowej Polski

Mało kto pamięta, że przez długi czas po II wojnie światowej w Polsce kierowcy mieli do dyspozycji wyłącznie odcinki poniemieckich autostrad, a przez ponad 40 lat PRL-u zbudowano tylko 127 km autostrad. Po zmianie ustroju politycznego i gospodarczego w 1989 roku, przez kolejne 10 lat zbudowano 138 km autostrad. W 2004 roku ich długość wzrosła do 535 km, a kierowcy mieli do dyspozycji tylko 190 km dróg ekspresowych.

Droga ekspresowa S8 Warszawa - Białystok. Zdjecia: GDDKIA

Na koniec 2017 r. mieliśmy już więcej tras ekspresowych niż autostrad, bo około 1788 km dróg ekspresowych, a autostrad ok. 1638 km. Dziś długość ekspresówek to ok. 2460 km, a do spełnienia zapisów z rozporządzenia w sprawie sieci autostrad i dróg ekspresowych brakuje jeszcze ok. 3420 km dróg oznaczonych białym samochodzikiem na niebieskim tle.