GDDKIA - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad

Historia Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad

Historia Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad liczy już ponad 200 lat. Centralna administracja drogowa na terenach polskich, zmieniała się wraz z sytuacją polityczną. Zmiany dotyczyły przynależności resortowej, nazwy, miejsca w hierarchii urzędowej, a co za tym idzie głównych zwierzchników: dyrektorów, naczelników.

Ponad 200 lat temu, 10 kwietnia 1819 roku, Franciszek Ksawery Christiani mianowany został Dyrektorem Dyrekcji Jeneralnej Dróg i Mostów Królestwa Polskiego. To właśnie jemu zawdzięczamy rozwój traktów bitych w Królestwie Polskim. Stworzona od podstaw i kierowana przez niego Dyrekcja Jeneralna wytyczyła nowe przebiegi traktów, a z wielu z nich, przez lata przebudowanych, wciąż korzystamy.

Najtrudniejszy czas do przedstawienia to czasy podległości Carskiej Rosji. Mocno zmilitaryzowana administracja, zmiany przyjmowała ukazami carskimi, nie zawsze publikowanymi. Dopiero w 1862 roku Zarząd Komunikacji w Królestwie Polskim stał się prawie niezawisły od władz rosyjskich. Radość nie trwała jednak długo , bo już w 1867 nastąpiło faktyczne włączenie polskiej administracji w ramy carskich służb imperialnych, wciąż centralnych.

Szefowie służb komunikacyjno - transportowych tego okresu byli bezwzględnie fachowcami w swojej dziedzinie i posiadali duże doświadczenie zarówno teoretyczne jak i praktyczne, często zdobyte w prestiżowym na ówczesne czasy Instytucie Inżynierów Komunikacji w Petersburgu - jedna z najlepszych uczelni technicznych w Europie. Musieli cieszyć się zaufaniem Caratu, co było trudne do pogodzenia z wiarą w polskie wartości i ideały. W czasach bogatych w wydarzenia i zmiany, pojawiają się zawirowania, pozostające białą plamą, ale historia jest nauką, która wciąż poszukuje informacji i wiedzy. Wszystko się zmienia po odzyskaniu niepodległości przez Polskę.

Okres stagnacji i działań zachowawczych w zakresie drogownictwa charakteryzujący wcześniejszą epokę wraz ze swym kresem rozpoczął nową, z wyzwaniami których wykonania podjęły się osoby z wiarą w odrodzenie Ojczyzny, posiadając niewiele ku temu narzędzi, tworząc je w oparciu najlepsze wzorce. Okres II wojny wyrządził tak wiele zniszczeń, że kolejne podniesienie się, odbudowa, dostosowanie do potrzeb rozwijającego się świata wymagało wiele reorganizacji, plastyczności dla pełnienia służby.

Po zakończeniu II Wojny Światowej drogownictwo w Polsce funkcjonowało na podstawie przedwojennej ustawy o drogach publicznych z 1920 roku. Jednak zasadnicze zmiany, jakie nastąpiły w strukturze naszego kraju, w ustroju społeczno-politycznym, w organizacji władz, w podziale funkcji zarządzania na różnych szczeblach władzy centralnej i władz terytorialnych, sprawiły, że pomimo kolejnych nowelizacji ustawa nie spełniała już swoich zadań. W efekcie 29 marca 1962 roku Sejm PRL uchwalił nową ustawę o drogach publicznych.

Nowa ustawa wyrosła z wieloletnich i bogatych doświadczeń i dostosowała je nie tylko do bieżących potrzeb, lecz również stworzyła ramy dla prawidłowego rozwoju gospodarki drogowej na bliższą i dalszą przyszłość. Jej efektem było m.in.: wydłużenie dróg państwowych. W myśl nowej ustawy drogi publiczne zostały podzielone na następujące kategorie:

• drogi państwowe – drogi o ogólnopaństwowym lub regionalnym znaczeniu ekonomiczno-komunikacyjnym;
  
  
• drogi lokalne – drogi o miejscowym znaczeniu ekonomiczno-komunikacyjnym;
  
  
• drogi zakładowe – drogi stanowiące dojazdy od dróg państwowych lub lokalnych do określonych przedsiębiorstw, zakładów, instytucji, uspołecznionych gospodarstw, zespołu lub zespołów gospodarstw uspołecznionych, a służące przede wszystkim do użytku tych zakładów.

Ustawa rozgraniczyła w sposób nie budzący wątpliwości kompetencje w zakresie gospodarki drogowej pomiędzy Ministerstwem Komunikacji, a Ministerstwem Gospodarki Komunalnej, jak również pomiędzy Ministerstwem Komunikacji a Prezydium Rad Narodowych. Określiła, że gospodarka na drogach państwowych pozostających w zarządzie organów podległych Ministerstwu Komunikacji objęta została planem i budżetem centralnym, zaś gospodarka na wszystkich drogach lokalnych i na tych drogach (ulicach i placach) państwowych, dla których naczelnym organem administracji było Ministerstwo Gospodarki Komunalnej (miasto stanowiące powiaty i miasta wyłączone z województwa) – objęte były planem terytorialnym. Jednocześnie ustawa określała podstawowe zasady administracji drogami, a mianowicie gospodarka na drogach państwowych pozostających w gestii Ministerstwa Komunikacji, należała do organów bezpośrednio podlegających temu ministerstwu. Gospodarka na pozostałych drogach, należała do organów Prezydiów Rad Narodowych do spraw drogowych (drogi pozamiejskie) względnie do spraw gospodarki komunalnej (drogi, ulice, place miejskie).

Ustawa określiła również źródła finansowania dróg:

• drogi państwowe – budżet centralny,
• drogi lokalne – budżet terenowy,
• drogi zakładowe – zakłady pracy.

Inne postanowienia zawarte w ustawie związane z wprowadzeniem kategorii dróg zakładowych, nałożyły na uspołecznione jednostki gospodarcze obowiązek uczestniczenia w kosztach budowy lub przebudowy dróg państwowych i lokalnych, jeśli budowa lub przebudowa tych dróg była związana bezpośrednio z potrzebami tych jednostek, jak również w kosztach utrzymania dróg lokalnych, o ile drogi te były szczególnie użytkowane przez te jednostki. Nałożyła również obowiązek ponoszenia przez jednostki gospodarcze kosztów wzmocnienia mostów i wiaduktów oraz kosztów naprawy uszkodzeń tych mostów i wiaduktów, spowodowanych przewożeniem przez nie ciężarów, przekraczających dopuszczalne obciążenie danego obiektu.

Drogi krajowe w Polsce - połowa XX wieku. Zdjecia: GDDKIA

Te zapisy prawa prowadziły do dalszego „upaństwowienia dróg”, a co za tym idzie wzrostu budownictwa nowego oraz remontowego. O ile w okresie międzywojennym dróg państwowych było ponad 10,5 tys. km, w 1959 roku nieco ponad 38 tys. km, to w 1962 roku powyżej 68 tys. km.

Ustawa z dnia 29 marca 1962 roku obowiązywała do dnia 21 marca 1985 roku, kiedy to została zastąpiona kolejną nową ustawą o drogach publicznych obowiązującą do dnia dzisiejszego.