Krajowy Fundusz Drogowy KFD – skarbonka na autostrady, drogi ekspresowe i krajowe

Krajowy Fundusz Drogowy został utworzony w Banku Gospodarstwa Krajowego na mocy ustawy z dnia 27 października 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym. Rozpoczął on funkcjonowanie 1 stycznia 2004 roku. Dla usprawnienia procesu inwestycyjnego KFD gromadzi środki finansowe na przygotowanie, budowę, przebudowę, remonty, utrzymanie i ochronę autostrad oraz dróg ekspresowych, a także innych dróg krajowych zarządzanych przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad.

Środki Krajowego Funduszu Drogowego przeznacza się również na:

• finansowanie budowy lub przebudowy drogowych obiektów inżynierskich i przepraw promowych oraz na zakup urządzeń do ważenia pojazdów,
  
  
• finansowanie potrzeb związanych z gromadzeniem danych o drogach publicznych i sporządzaniem informacji o sieci dróg publicznych, poprawą bezpieczeństwa ruchu drogowego,
  
  
• finansowanie budowy i eksploatacji Krajowego Systemu Poboru Opłat (KSPO),
  
  
• płatności na rzecz spółek z tytułu realizacji przez nie obowiązków wynikających z umowy o budowę i eksploatację albo wyłącznie eksploatację autostrady płatnej, w tym wynagrodzenie za dostępność autostrady,
  
  
• finansowanie kosztów usług doradczych związanych z budową i przebudową dróg krajowych oraz budową i eksploatacją KSPO,
  
  
• finansowanie usług doradczych niezbędnych do prawidłowego wykonywania przez ministra właściwego do spraw transportu ustawowych zadań z zakresu funkcjonowania oraz rozwoju infrastruktury dróg publicznych,
  
  
• finansowanie kosztów utworzenia drogowej spółki specjalnego przeznaczenia i finansowanie przedsięwzięć drogowych powierzonych do realizacji drogowej spółce specjalnego przeznaczenia,
  
  
• obsługę długu zaciągniętego przez BGK na rzecz Funduszu (spłatę kredytów wraz z odsetkami i innymi kosztami ich obsługi oraz pokrywanie kosztów emisji, odsetek i wykupu obligacji wyemitowanych przez BGK na rzecz Funduszu),
  
  
• na mocy ustawy z dnia 28 czerwca 2012 r. o spłacie niektórych niezaspokojonych należności przedsiębiorców wynikających z realizacji udzielonych zamówień publicznych, spłatę przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad niezaspokojonych przez wykonawcę należności głównych przedsiębiorcy, który zawarł z wykonawcą umowę w związku z realizacją zamówienia publicznego na roboty budowlane udzielonego przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, za zrealizowane i odebrane prace, które zostały wykonane na podstawie umowy z wykonawcą.
  
  

Krajowy Fundusz Drogowy korzeniami sięga od Państwowego Funduszu Drogowego

Protoplastą Krajowego Funduszu Drogowego był Państwowy Fundusz Drogowy. KFD to niejako kontynuacja doświadczeń z ustawy przyjętej niemal 88 lat temu, czyli ustawy z dnia 3 lutego 1931 r. o Państwowym Funduszu Drogowym (Dz.U. 1931 Nr 16, poz. 81).

Rozwój komunikacji pojazdów wyposażonych w silnik wymuszał zmiany gospodarki drogowej na całym świecie. O ile wcześniej miernikiem stopnia kultury danego kraju była ilość zużywanego mydła, to wraz z rozwojem motoryzacji tym miernikiem stał się stan dróg i wysokość wydatków na ich budowę i utrzymanie. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, budując nową Polskę, dążąc do najlepszych wzorców i pionierskich rozwiązań, oczywistym stało się, żeby mieć dobre drogi, trzeba na ten cel wygospodarować odpowiednie środki.

Polskie drogownictwo skorzystało z doświadczeń innych europejskich krajów, gdzie takie uregulowania ustawowe już istniały i przynosiły pozytywne efekty: w Czechosłowacji była to ustawa o Funduszu drogowym czeskim (z 14 lipca 1927 r.), a we Włoszech Azienda autonoma statale della strada (z 1 lipca 1928 r.). Uchwalenie polskiego odpowiednika zawdzięczamy staraniom Melchiora Nestorowicza, organizatora administracji drogowej w niepodległej Polsce.

Nestorowicz wskazywał, że zabezpieczenie finansów na jednym funduszu pozwoli nie tyle podejmować doraźne naprawy, ale zaplanować wydatkowanie dzięki stałym dochodom, zwłaszcza przy stabilizacji wpływów niezależnych od dotacji państwowych. Po wieloletnich dyskusjach i analizach 3 lutego 1931 roku została przyjęta ustawa, która nadała kształt i napęd polskiemu drogownictwu. Państwowy Fundusz Drogowy czerpał środki m.in. z podatku od samochodów, biletów autobusowych i benzyny, ceł od samochodów, opon, dętek i części motoryzacyjnych, wpływów z kar nakładanych za przekroczenia przepisów porządkowych, z podatku od reklam, a także dotacji z budżetu państwa.

Na podstawie tej ustawy wydano szereg rozporządzeń i regulacji. Skrupulatnie określono stawki faktyczne i zryczałtowane z możliwością wyboru rodzaju opodatkowania, terminy wpłat, ulgi, umorzenia, wyłączenia z opłat (np. dla wojska, przemysłu, handlu) powołano odpowiedzialnych urzędników oraz kontrolerów ruchu wśród urzędników służby drogowej. Z założenia wpływy do Funduszu z podatku od samochodów, biletów autobusowych i benzyny miały się zwiększać wraz z rozwojem kraju. Na początku lat 30. XX wieku w Polsce zarejestrowanych było ok. 40 tys. samochodów i ok. 8 tys. motocykli. Opodatkowaniu podlegały również rowery, których obowiązek rejestracji uregulowano w 1937 roku. Dotacje państwowe stanowiły kwoty z kredytów państwowych inwestycyjnych oraz tzw. Funduszu Pracy. Pokaźnym źródłem finansowania prac drogowych, nie wskazywanym bezpośrednio, był szarwark (od niem. Scharwerk z Schar – gromada, zastęp, tłum: werk - czyn, dzieło, polegał na przymusowym, nieodpłatnym zaangażowaniu miejscowej ludności wiejskiej, wyposażonej w prymitywne sprzęty rolnicze do poprawy, utrzymania i budowy dróg, mostów, przepraw w swojej okolicy. Wraz z umacnianiem się państwa, te obowiązki przeszły na administrację państwową i miast, jednak ludność rolnicza nadal zobowiązana była do utrzymania dróg wiejskich i dojazdowych do pól). Zgodnie z założeniem taki model finansowania, choć niewystarczająco gromadzący środki finansowe względem potrzeb, pozwolił po kilku latach funkcjonowania podwoić liczbę inwestycji drogowych.

Drogi w Polsce kilkadziesiąt lat temu. Archiwalne zdjęcia GDDKIA.

W okresie dziesięciolecia (1924-1934) budowano rocznie w całej Polsce przeciętnie ok. 1140 km nowych dróg o nawierzchni twardej, zaś w okresie 1934 – 1938 przeciętnie ok. 1700 km rocznie. Od 1931 do końca 1938 roku przebudowano blisko 3 tys. dróg stosując na nich nawierzchnię ulepszoną przystosowaną do ruchu samochodowego, głównie z kostki kamiennej, bitumiczną (asfaltową lub smołowaną) lub z klinkieru.

Po II wojnie światowej nie powrócono do tego modelu finasowania. Jednak czerpiąc z przedwojennych doświadczeń, 27 października 1994 r. uchwalono ustawę o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym. KFD rozpoczął funkcjonowanie 1 stycznia 2004 roku.