Drogi ekspresowe w Polsce

Początek drogi ekspresowej oznaczany jest zawsze znakiem informacyjnym D-7 „droga ekspresowa”. Odwołanie tego znaku znakiem D-8 oznacza koniec tego typu drogi. W miejscu obowiązywania znaku D-7 zabrania się ruchu pojazdów innych niż samochodowe – wolnobieżnych, rowerów i motorowerów, ciągników rolniczych oraz pojazdów zaprzęgowych. Zakaz poruszania się po drodze ekspresowej dotyczy również pieszych. Ruch na drodze ekspresowej może odbywać się na jednej (ograniczenie prędkości do 100 km/h) lub dwóch jezdniach (ograniczenie prędkości do 120 km/h), nie występują ronda (chyba że jako zakończenie przebiegu drogi), a pas awaryjny powinien mieć przynajmniej 2,5 m.

W odróżnieniu od autostrady, na drodze ekspresowej dozwolone jest holowanie, zabrania się natomiast zawracania, zatrzymywania się i postoju pojazdu (z wyjątkiem sytuacji awaryjnych i miejsc do tego wyznaczonych, rzecz jasna) a także cofania.

Podobnie jak na autostradach, przy nowo powstających drogach ekspresowych buduje się tzw. MOPy (miejsca obsługi podróżnych) a węzły łączące drogę z innymi ciągami komunikacyjnymi występują nieco częściej niż na trasach wyższej rangi.

W założeniu droga ekspresowa powinna być pozbawiona kolizyjnych skrzyżowań, jednak i prawo dopuszcza takie rozwiązanie, i praktyka pokazuje, że jest ono możliwe, choć występuje w wyjątkowych sytuacjach. W przeważającej większości, na drogach ekspresowych występują skrzyżowania bezkolizyjne w formie wielopoziomowych estakad, z wiaduktami i innymi rozwiązaniami analogicznymi do tych, stosowanych przy budowie autostrad.

Oznaczeniem drogi ekspresowej jest litera „S” i numer, analogiczny do numeru drogi krajowej, której odpowiednikiem jest dana droga ekspresowa. Oto lista wszystkich dróg ekspresowych w naszym kraju:

• S1 - Pyrzowice (A1, S11) – Cieszyn (Czechy)
• S2 - Południowa Obwodnica Warszawy (A2 – A2)
• S3 - Świnoujście - Lubawka (Czechy)
• S5 - Nowe Marzy (A1) – Wrocław (A8)
• S6 - Szczecin (A6, S10) - Rusocin (A1)
• S7 - Straszyn (S6) – Rabka
• S8 - Magnice – Białystok (S19)
• S10 - Szczecin (A6, S6) – Siedlin (S7)
• S11 - Koszalin (S6) – Pyrzowice (A1, S1)
• S12 - Piotrków Trybunalski (A1) – Dorohusk (Ukraina)
• S14 – Emilia (A2) – Róża (S8)
• S17 - Warszawa (S8) – Hrebenne (Ukraina)
• S19 - Kuźnica (Białoruś) - Barwinek (Słowacja)
• S22 - Grzechotki (Rosja) – Elbląg (S7)
• S51 - Olsztyn – Olsztynek (S7)
• S61 - Ostrów Mazowiecka (S8) – Budzisko (Litwa)
• S69 - Bielsko-Biała (S1) – Zwardoń (Słowacja)
• S74 - Sulejów (S12) – Nisko (S19)
• S79 - Południowa obwodnica Warszawy (S2, S7) – Lotnisko
• S86 - Sosnowiec – Katowice

Jak łatwo policzyć, mamy w Polsce 20 dróg ekspresowych. Ciekawym przypadkiem jest droga S86, która nie jest wymieniana w stosownych rozporządzeniach Rady Ministrów, a więc nie jest elementem planowanej przez polskie władze sieci autostrad i dróg ekspresowych. Funkcjonuje jednak jako droga ekspresowa i obowiązują na niej takie same zasady jak na tych ujętych w obecnych ministerialnych dokumentach. W różnych opracowaniach pojawia się też droga S16 (Grudziądz - Olsztyn – Ełk), ale nie został wybudowany jeszcze żaden jej odcinek, nie został też opracowany w całości projekt tej drogi. Brak projektu nie powinien jednak dziwić, bo dla wielu ujętych w planach rządowych dróg ekspresowych nie istnieją szczegółowe plany ich przebiegu. Dobrym tego przykładem są chociażby drogi S10, S11, S12 czy S19.

Obwodnica Lublina - drogi ekspresowe S12 i S17. Zdjęcie: GDDKiA.

Łączna długość wszystkich oddanych do użytku fragmentów dróg ekspresowych w naszym kraju wynosi 1630 km (stan na początek 2015 roku). Jednak zaledwie o trzech drogach ekspresowych można powiedzieć, że są wybudowane w całym swoim przebiegu – to króciutkie S79 (4,3 km) i S86 (8,6 km) oraz nieco dłuższa S22-ka (48,6 km). Oczywiście „skończenie” tych dróg należy traktować umownie, bowiem każda z nich jest częścią długiej drogi krajowej, która zapewne mogłaby zostać dostosowana do parametrów drogi ekspresowej, jeśli nie na całym przebiegu, to zapewne na wielu kluczowych odcinkach. Na pozostałych 17 drogach prace wciąż trwają a ich zaawansowanie waha się od 3% odcinków oddanych do użytku kierowców (na S74) do 73% na S8 (dane na początek 2015 roku). Aktualne plany przewidują, że finalny kilometraż wszystkich dróg ekspresowych do 2030 roku będzie liczył 5755 km. Póki co, średnie zaawansowanie robót na wszystkich drogach to niecałe 28,5%, co najdobitniej pokazuje, że cały ogrom pracy przed nami, aby wszystkie inwestycje doczekały się pozytywnego finału. Niepokojące są sytuacje, w których inwestycje tkwią w martwym punkcie. Tak jest w przypadku np. drogi ekspresowej S1, gdzie sprawa rozbija się o waśnie kilku stron nad przebiegiem drogi w okolicach Oświęcimia.

Najdłuższe drogi ekspresowe (wg planowanych przebiegów, nie wg zrealizowanych odcinków) to S3, S7, S8 i S11. Nie licząc drogi S11, wymienione trasy wiodą także prym w liczbie oddanych kilometrów gotowej do użytku nawierzchni. Poczynając od niemal 250 km w ciągu drogi S3, przez nieco więcej na S7 (267 km), aż do rekordowych 412 ukończonych kilometrów na S8 (od końca listopada 2014 r. można nią bezpośrednio dojechać z Wrocławia do Łodzi). Poza wymienionymi, jedyną drogą, która liczy ponad 100 km oddanych do użytku jest S5.

Dokładnie połowa (10) ze wszystkich dróg ekspresowych w Polsce to drogi o znaczeniu ponadregionalnym, przebiegające przez trzy lub więcej województw. Nadal mówimy oczywiście o planowanym przebiegu, nie o istniejących odcinkach. Co ciekawe, wiele z nich zahacza o województwa wschodnie, gdzie drogi ekspresowe są relatywnie tańszą i szybszą w budowie alternatywą dla autostrad. Do dróg stricte „zachodnich” można zaliczyć jedynie S3, S5 i S11. Zakładając, że wszystkie zaplanowane inwestycje doczekają finału, można liczyć, że nowo powstałe drogi dadzą impuls do gospodarczego wzrostu regionów przez, które przechodzą w szczególności dotyczy to Polski wschodniej.

Droga ekspresowa S11 - Obwodnica Ostrowa-Wielkopolskiego. Zdjęcie: GDDKiA.

Docelowe przebiegi dróg ekspresowych z uwzględnieniem województw i najważniejszych miejscowości:

• S1 – województwa: śląskie, małopolskie; miasta: Katowice, Bielsko-Biała.
• S2 – województwa: mazowieckie; miasta: Warszawa.
• S3 – województwa: zachodniopomorskie, lubuskie, dolnośląskie; miasta: Szczecin, Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra, Legnica.
• S5 – województwa: kujawsko-pomorskie, wielkopolskie, dolnośląskie; miasta: Bydgoszcz, Poznań, Leszno, Wrocław.
• S6 – województwa: zachodniopomorskie, pomorskie; miasta: Koszalin, Słupsk, Trójmiasto.
• S7 – województwa: pomorskie, warmińsko-mazurskie, mazowieckie, świętokrzyskie, małopolskie; miasta: Gdańsk, Elbląg, Warszawa, Radom, Kielce, Kraków.
• S8 – województwa: dolnośląskie, wielkopolskie, łódzkie, mazowieckie, podlaskie; miasta: Wrocław, Sieradz, Łódź, Piotrków Trybunalski, Warszawa, Białystok.
• S10 – województwa: zachodniopomorskie, wielkopolskie, kujawsko-pomorskie, mazowieckie; miasta: Szczecin, Piła, Bydgoszcz, Toruń.
• S11 – województwa: zachodniopomorskie, wielkopolskie, opolskie, śląskie; miasta: Koszalin, Piła, Poznań, Jarocin, Ostrów Wielkopolski, Kępno, Kluczbork, Pyrzowice.
• S12 – województwa: łódzkie, mazowieckie, lubelskie; miasta: Piotrków Trybunalski, Radom, Lublin, Chełm.
• S14 – województwa: łódzkie; miasta: Łódź.
• S17 – województwa: mazowieckie, lubelskie; miasta: Warszawa, Tomaszów Lubelski, Lublin, Zamość.
• S19 – województwa: podlaskie, mazowieckie, lubelskie, podkarpackie; miasta: Białystok, Międzyrzec Podlaski, Lublin, Rzeszów, Krosno.
• S22 – województwa: warmińsko-mazurskie; miasta: Elbląg.
• S51 – województwa: warmińsko-mazurskie; miasta: Olsztyn.
• S61 – województwa: mazowieckie, warmińsko-mazurskie, podlaskie; miasta: Łomża, Suwałki.
• S69 – województwa: śląskie; miasta: Bielsko-Biała.
• S74 – województwa: łódzkie, świętokrzyskie, podkarpackie; miasta: Kielce, Tarnobrzeg, Stalowa Wola.
• S79 – województwa: mazowieckie; miasta: Warszawa.
• S86 – województwa: śląskie; miasta: Katowice, Sosnowiec.

Nowo budowane drogi ekspresowe oznaczają także oddech dla miast, przez które do tej pory ruch odbywał się tranzytem. Dzięki powstaniu dróg szybkiego ruchu takie miejscowości jak Jarocin, Ostrów Wielkopolski, Tomaszów Lubelski, Augustów, Suwałki, Łomża, Leszno, Kłodzko czy Piła otrzymują obwodnice, które wyniosą szczególnie ruch ciężki poza rogatki. W ten proces należy też wpisać Warszawę, która „dostała” południową obwodnicę w postaci drogi ekspresowej S2. Droga ta w połączeniu z autostradą A2 przechwyci ruch na osi wschód-zachód. Jeżeli pomyślnie zakończy się realizacja przebiegającej od wschodu S17, od zachodu S79 i z południowego-zachodu na północny-wschód S8, stolica otrzyma gęstą sieć dróg tworzących tak potrzebną obwodnicę (ring).

Drogami ekspresowymi (tak jak nad wszystkimi drogami krajowymi) zarządza Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad z regionalnymi oddziałami w każdym mieście wojewódzkim.

W Polsce nie ma systemu opłat za korzystanie z dróg ekspresowych dla użytkowników samochodów osobowych. W systemie viaTOLL płacą za nie jedynie pojazdy ciężarowe powyżej 3,5 tony.